در این مطلب از سایت پی جو به بررسی مواد حاجب یا کنتراست زا می پردازیم و همچنین کاربردها و عوارض آنها.
مواد حاجب یا کنتراست زا : کاربردها، انواع و عوارض جانبی
تصویربرداری پزشکی، روشی است که از اشعه ایکس، امواج رادیویی یا سایر اشعه ها برای ایجاد تصاویر از ساختارهای داخلی بدن استفاده می کند. این تصاویر می توانند برای تشخیص بیماری ها، ارزیابی آسیب ها و نظارت بر درمان استفاده شوند. مواد حاجب یا کنتراست زا، موادی هستند که به تصویربرداری پزشکی کمک می کنند. آنها به طور موقت چگالی اشعه ایکس یا امواج رادیویی را تغییر می دهند و به رادیولوژیست اجازه می دهد تا ساختارهای داخلی بدن را با وضوح بیشتری ببیند.
هنگامیکه تصویربرداری با استفاده از ماده کنتراست زا انجام میشود، اسکنها ممکن است اندامها، رباطها، تاندونها، رگهای خونی، استخوانها یا اعصاب را بهتر نشان دهند.
نحوه عملکرد مواد حاجب
اصولاً مواد حاجب ، برای بهبود ارزش تشخیصی روشهای تصویربرداری استفاده میشود. برخلاف تصور عموم افراد، مواد حاجب مواد رنگی نیستند که با ایجاد تشعشعات به تغییر رنگ بافت و اندامهای داخلی کمک کنند، بلکه موادی هستند که به طور موقت نحوه تعامل اشعه ایکس یا سایر ابزارهای تصویربرداری با بدن را تغییر میدهند. هنگامیکه این ماده قبل از معاینه تصویربرداری وارد بدن میشود، با ایجاد یک کنتراست یا تضاد، ساختارها یا بافتهای خاصی را در تصاویر متفاوت با تصویربرداری بدون ماده حاجب نشان میدهد.
این افزایش وضوح به پزشکان کمک میکند تا هنگام مشاهده تصاویر اندامها، رگهای خونی یا بافتهای خاص، مشکلات پزشکی را بهتر و سریعتر تشخیص دهند.
ماده حاجب میتواند به روشهای زیر وارد بدن بیمار شود:
- بلعیدن (خوراکی)
- تنقیه (از طریق مقعد و رکتوم یا راستروده)
- تزریق داخل وریدی یا داخل شریانی
- تزریق به فضاهای داخل بدن
پس از انجام آزمایش تصویربرداری، این ماده توسط بدن جذب میشود یا از طریق ادرار یا مدفوع دفع میشود.
انواع مواد حاجب یا کنتراست زا
مواد حاجب یا کنتراست زا به دو دسته اصلی تقسیم می شوند:
- مواد حاجب غیر یونیزه: این مواد چگالی اشعه ایکس را تغییر می دهند و بیشتر در تصویربرداری با اشعه ایکس استفاده می شوند.
- مواد حاجب یونیزه: این مواد چگالی امواج رادیویی را تغییر می دهند و بیشتر در تصویربرداری تشدید مغناطیسی (MRI) استفاده می شوند.
کاربرد مواد حاجب یا کنتراست زا
- در رادیوگرافی برای بهبود تصویربرداری از استخوان ها، دندان ها و اندام های داخلی استفاده می شود.
- در سی تی اسکن برای ایجاد تصاویر مقطعی از بدن استفاده می شود.
- در MRI برای ایجاد تصاویر سه بعدی از بدن استفاده می شود.
- در آنژیوگرافی برای تصویربرداری از عروق خونی استفاده می شود.
بهترین مواد حاجب یا کنتراست زا
همچنین به شما در پی جو پیشنهاد می دهیم در خصوص مواد حاجب یا کنتراست زا این مقاله را "انواع روش های آنژیوگرافی و چگونگی انجام آن" نیز مورد مطالعه قرار دهید.
داروی مگلومین کامپاند Meglumin Compound چیست؟
این دارو به عنوان داروی تشخیصی برای پرتونگاری دستگاه گوارش (در صورت منع مصرف سولفات باریم) و برای تتشخیص بیماری های عروقی، اختلالات مجاری صفراوی، اختلالات مغزی، اختلالات ورید باب یا ورید طحال، اختلالات کلیه ومجاری ادرار و اختلالات دیسک و مفاصل مصرف می شود. همجنین به عنوان ماده حاجب در تشخیص بیماریهای مفصل و دیسک، افزایش دهنده کنتراست در مقطع نگاری کامپیوتری از بدن، اختلالات گوارشی وبیماریهای قلبی استفاده می شود.
مکانیسم اثر مگلومین کامپاند به این شکل است که ترکیبات آلی ید در هنگام عبور از مجاری مختلف بدن با اشعه X باعث تشخیص ساختار بافت مورد نظر می شوند. شدت جذب اشعه به غلظت ید بستگی دارد. فارماکوکینتیک مگلومین کامپاند نیز این دارو به مقدار کمی از مجرای گوارشی جذب می شود. بعد از تزریق بین مهره ای، داخل مفصلی، داخل عضلانی، داخل مثانه یا داخل طحال به سرعت جذب شده و پس از تزریق وریدی در عروق به سرعت در مایعات بین سلولی توزیع می گردد.
داروی باریم سولفات Barium Sulfate چیست؟
سولفات باریم به عنوان ماده حاجب اشعه X برای آزمایشات پرتونگاری و توموگرافی کامپیوتری قسمتهای مختلف دستگاه گوارش مصرف می شود. مکانیسم اثر باریم سولفات به این صورت است که سولفات باریم زمانی که از بدن عبور می کند، میزان جذب اشعه X را افزایش می دهد؛ بنابراین شکل و ساختمان دستگاه گوارش را آشکار می کند. فارماکوکینتیک باریم سولفات این دارو درصورتی که خالص باشد از دستگاه گوارش جذب نمی شود. یعد از مصرف خوراکی، مری، معده و دوازدهه فوراً آشکار می شوند، در صورتی که برای آشکار سازی روده کوچک 90-15 دقیقه وقت نیاز است.
داروی گادوبوترول Gadobutrol چیست؟
این ماده حاجب جهت MRI و جهت بهبود تشخیص اختلالات سد خونی مغزی و عروق مغزی می باشد. ماده حاجب در جهت تشخیص زخم های سیستم عصبی مرکزی توسط MRI، تشخیص سکته، ایسکمی مغزی، تومور، آنژیوگرافی به کمک مواد حاجب امکان پذیر است. این دارو صرفاً به روش تزریق آهسته تجویز می شود، در هنگام تزریق به دقت مورد پایش قرار خواهید گرفت. به سرعت هر گونه درد، سردرد، تنگی نفس، خارش و تورم صورت گزارش شود.
داروی گادودیامید Gadodiamide چیست؟
این دارو برای انجام MRI مغزی برای نمایان سازی ضایعات داخل جمجمه ای با عروق غیر طبیعی یا مشکوک به اختلال در سد مغزی- خونی بکار می رود، این دارو همچنین برای نمایان سازی ضایعات نخاعی و بافت های همراه مصرف می شود. فارماکوکینتیک گادودیامید این دارو به این شکل است که نیمه عمر آن 8/77 دقیقه ودفع آن عمدتاً کلیوی است.
داروی گادوپنتتات Gadopentetate چیست؟
این دارو باید انجام MRI مغزی ونخاعی در افراد با سن بیش از 2 سال و جهت تشخیص بیماری های عروقی، سرطانی، التهابی، آکوستیک نیوروما، انفارکتوس تحت حاد، واختلالات خاص (دمیلینه شدن اعصاب در مولتیپل اسکلروز) و ضایعات نخاعی به کار می رود. این دارو همچنین برای MRI برای بدن و قلب مصرف می شود. مکانیسم اثر گادوپنتتات در خارج از CNS، این دارو به سرعت در بخش بین سلولی به تعادل می رسد و سیگنال را در تمامی بافت ها افزایش می دهد. فارماکوکینتیک گادوپنتتاتبه این شکل است که به سرعت از طریق خون در فضای خارج سلولی توزیع می شود. نیمه عمر دارو 6/1 ساعت ودفع آن کلیوی است.
داروی گادوتریک اسید Gadoteric Acid چیست؟
ای دارو برای عکس برداری نخاعی و جمجمه ای، ارزبابی عملکرد کلیوی (تزریق وریدی)، عکس برداری از دستگاه گوارش (تجویز به فرم خوراکی یا رکتال) مورد استفاده قرار می گیرد. فارماکوکینتیک گادوتریک اسید به این شکل است که پیرو تجویز به فرم خوراکی دارو سریعاً در فضای خارج سلولی توزیع می شود. نیمه عمر دارو حدود 1.6 ساعت است. دارو به پروتئین های پلاسما باند نمی شود و به میزان جزئی در شیر ترشح می شود.
داروی ایودیکسانول Iodixanol چیست؟
این دارو برای آنژیوکاردیوگرافی (ارزیابی شریان های کرونر و بطن چپ)، آنژیوگرافی، آئوروتوگرافی (برای ارزیابی آئورت)، آرتریوگرافی (برای ارزیابی عروق محیطی، انشعاب عروق بزرگ احشائی، ضایعات شریانی مغزی)، ونوگرافی (ارزیابی سیستم وریدی محیطی) بکار می رود. این دارو همچنین برای اوروگرافی دفعی (ارزیابی فعالیت کلیه)، مقطع نگاری کامپیوتری و مغز و بدن نیز به کار می رود. مکانیسم اثر ایودیکسانول به شکل ترکیبات آلی ید در هنگام عبور از مجاری مختلف بدن با جذب اشعه X باعث تشخیص ساختار بافت مورد نظر می شوند. شدت جذب اشعه به غلظت ید بستگی دارد.
فارماکوکینتیک ایودیکسانول 15-120 ثانیه بعد از تزریق به حداکثر اثر خود می رسد، ولی در مورد پارانشیم کلیه، مطلوبترین زمان 5-15 دقیقه بعد از تزریق می باشد. نیمه عمر دارو 123 دقیقه است ولی در نارسائی کلیوی نیمه عمر به 23 ساعت می رسد. دفع این دارو 97% کلیوی و 2% از طریق مدفوع است.
داروی ایوهگزول Iohexol چیست؟
ایوهگزول از راه داخل نخاعی برای میلوگرافی ناحیه سینه، گردن، کمر وتمامی ستون فقرات (استاندارد یا توموگرافی کامپیوتری)؛ از راه داخل عروقی برای آنژیوکاردیوگرافی، آنژیوگرافی، آئورتوگرافی، آرتریوگرافی، ونوگرافی، اوروگرافی دفعی، توموگرافی کامپیوتری مغز و بدن، هرنیوگرافی؛ از راه داخل مجرا برای پانکراتوگرافی برگشتی؛ کولانژیوپانکراتوگرافی برگشتی و از راه داخل مایع سینوویال برای آرتروگرافی مفصل؛ از راه خوراکی، برای توموگرافی کامپیوتری شکم و رادیوگرافی دستگاه گوارش مصرف می شود.
مکانیسم اثر ایوهگزول به این شکل است که یک ترکیب غیر یونیزه آلی ید می باشد. ترکیبات آلی ید در هنگام عبور از مجرای مختلف بدن با جذب اشعه x باعث تشخیص ساختار بافت مورد نظر می شوند. شدت جذب اشعه به غلظت ید بستگی دارد. فارماکوکینتیک ایوهگزول به این صورت است که وقتی داخل نخاعی تزریق می شود، به سرعت در قسمتهای مختلف مغز توزیع می شود که در بیماران نرمال ظرف چند ساعت به داخل خون می رود و حذف می شود و نیمه عمر دارو از این راه 4/3 ساعت است.
داروی آیوپامیدول Iopamidol چیست؟
آیوپامیدول (Iopamidol) یک ماده حاجب ید دار است که برای عکس برداری، آنژیوگرافی، میلوگرافی، عکس برداری از دستگاه گوارش مورد استفاده قرار می گیرد. اثر حاجب اشعه ایکس: ید ارگانیک مانع عبور اشعه ایکس میشود، بنابراین مکانهایی که حاوی ید هستند از بقیۀ ساختمانها مشخص میشوند. فارماکوکینتیک آیوپامیدول به این صورت است که نیمهعمر داخل عروقی 2 ساعت و دارو به طور عمده از راه ادرار دفع میشود.
داروی آیوپرومید Iopromide چیست؟
این فرآورده برای انجام آرتریوگرافی، آئورتوگرافی، آنژیوگرافی و ونوگرافی در مغز، قلب و عروق و برای اوروگرافی دفعی، مقطع نگاری کامپیوتری مغز و بدن استفاده می شود. مکانیسم اثر آیوپرومید به شکل ترکیبات آلی ید در هنگام عبور از مجاری مختلف بدن با جذب اشعه X باعث تشخیص ساختار بافت مورد نظر می شوند. شدت جذب اشعه به غلظت ید بستگی دارد. فارماکوکینتیک آیوپرومید بعد از تزریق داخل وریدی، دارو به سرعت در مایعات خارج سلولی توزیع می شود، اما در جایی رسوب نمی کند.
عوارض جانبی مواد حاجب یا کنتراست زا
مواد حاجب یا کنتراست زا معمولاً بی خطر هستند، اما ممکن است عوارض جانبی خفیفی مانند تهوع، استفراغ و سردرد ایجاد کنند. در موارد نادر، ممکن است عوارض جانبی جدی تری مانند واکنش های آلرژیک یا نارسایی کلیه رخ دهد.
سخن آخر
مواد حاجب یا کنتراست زا، ابزارهای مهمی در تصویربرداری پزشکی هستند. آنها به رادیولوژیست اجازه می دهند تا ساختارهای داخلی بدن را با وضوح بیشتری ببیند و به تشخیص و درمان بیماری ها کمک می کنند. بهتر است قبل از مصرف هرگونه دارو با پزشک خود مشورت کنید.
نکته: توجه داشته باشید این مقاله صرفا در جهت آگاهی و اطلاعات دارویی شما می باشد.همچنین به شما در پی جو پیشنهاد می دهیم در خصوص مواد حاجب یا کنتراست زا این مقاله را "عکس رنگی رحم چیست؟/ به چه دلیل عکس رنگی از رحم برای بیمار تجویز می شود؟" نیز مورد مطالعه قرار دهید.