در این مطلب از سایت پی جو به بررسی خواص گیاه خشخاش در طب سنتی و هر آنچه نیاز هست در خصوص این گیاه دارویی بدانید می پردازیم!
خواص گیاه خشخاش در طب سنتی
مجله سلامت پی جو - خشخاش، گیاهی علفی از خانواده Papaveraceae است که بومی مناطق معتدل و گرمسیری جهان است. این گیاه دارای گونههای مختلف است که برخی از آنها دارای خواص دارویی هستند. خشخاش در طب سنتی ایران، چین، هند و سایر کشورهای آسیایی از دیرباز برای درمان طیف گستردهای از بیماریها و مشکلات سلامتی مورد استفاده قرار میگرفته است.
خشخاش یا Opium Poppy گیاهی است که از آن دانههای معروف به خشخاش به دست میآید. این گیاه دارای پوسته یا کپسول استوانهای یا کروی با یک دم برجسته و یک بخش شبیه به تاج به رنگ زرد روشن میباشد. روی این کپسول، خطوط موازی و مورب به شکل تیغ خوردگی دیده میشود. نام علمی این گیاه Papaver Somniferum L است و به نام دیگر گیاه خشخاش کوکنار نیز شناخته میشود. این گیاه علفی، ارتفاع آن به دو متر میرسد و برگهای بزرگ با نوک تیز و بریدگیهای دارای دندانهها دارد. گلهای بزرگ و درشت این گیاه به شکل کپسول تخم مرغی یا کروی شکل تبدیل میشوند.
انواع خشخاش
انواع خشخاش به چهار نژاد اصلی تقسیم میشوند:
آلبوم (سفید):
- گلهای این نژاد از خشخاش به رنگ سفید هستند.
- این نوع خشخاش به طور عمده در مناطق هندوستان و افغانستان کاشته میشود.
- استفاده اصلی از این نژاد برای تولید مواد مخدر مورفین یا تریاک است.
نیگروم (سیاه):
- گلهای این نژاد از خشخاش به رنگ بنفش یا بنفش تیره میباشند.
- در اروپا به عنوان یک نژاد مهم خشخاش شناخته میشود.
- استفاده اصلی از دانههای این نژاد برای تولید روغن میباشد.
ستیگروم:
- این نژاد نیز برای تولید روغن استفاده میشود.
- مقدار مورفین در این نژاد کمتر است نسبت به آلبوم.
منگلی:
- این نژاد از خشخاش در مناطق هند و بنگلادش کاشته میشود.
- استفاده از آن به عنوان یک منبع مؤثر از روغن و اجزاء دارویی شناخته میشود.
انواع مختلف خشخاش به دلیل ویژگیهای مختلفی که دارند، در مناطق مختلف جهان برای مصارف مختلف کشت و استفاده میشوند.
محل رویش گیاه خشخاش
در واقع، خشخاش گیاهی است که بومی مناطق آسیایی مانند آسیای صغیر و آسیای میانه است. این گیاه در شرایط آب و هوایی خاص و معتدل به خوبی رشد میکند. کشت و پرورش خشخاش به طور گسترده در کشورهایی مانند افغانستان، ترکیه، هندوستان و چین رایج است.
محیط رشد خشخاش معمولاً در زمینهای آهکی یا خاکهایی که دارای زهکشی مناسبی هستند، ایجاد میشود. مناطقی با تابش نور خوب، آبیاری مناسب و دمای مناسب برای رشد این گیاه بسیار مهم هستند. با توجه به اینکه خشخاش به عنوان یک گیاه کشاورزی مورد توجه قرار میگیرد و استفاده از آن برای مواد مخدر در برخی مناطق قانونی نیست، کشت آن در برخی کشورها ممکن است با محدودیتها و مقررات خاصی همراه باشد.
بخش های مورد استفاده گیاه خشخاش
گیاه خشخاش از تخم، گلبرگها، پوست و میوه به عنوان قسمتهای مورد استفاده در زمینههای دارویی و پزشکی بهرهمند است. دانههای خشخاش به عنوان منبع اصلی مواد مخدر مورفین و تریاک شناخته میشوند که در زمینه پزشکی به عنوان مسکنهای قوی مورد استفاده قرار میگیرند. گلبرگهای خشخاش نیز به عنوان مؤثر ضد درد و آرامبخش شناخته میشوند و از عصارهشان برای تولید مواد مخدر استفاده میشود. پوست خشخاش حاوی مواد مخدر مورفین است و در ترکیبات درمانی به کار میرود. از میوه خشخاش نیز با روش های خاصی به عنوان تریاک مورد استفاده قرار میگیرد و دارای مواد مخدر مورفین میباشد.
همچنین اگر شما به حوزه طب سنتی علاقه دارید، شما می توانید در سایت پی جو در بخش "دانستنی های طب سنتی" در خصوص انواع داروهای گیاهی و کاربردهای آنها اطلاعات کامل و جامعی کسب کنید.
ترکیبات شیمیایی گیاه خشخاش
گیاه خشخاش (Papaver Somniferum) ترکیبات شیمیایی غنیای دارد که به عنوان مواد مخدر و درمانی اثرات متنوعی ایجاد میکنند. حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد از ترکیبات گیاه ایزوکینولین آلکالوئیدها هستند که شامل مواد مخدر مورفینی مانند کدئین، نوسکاپین و پاپاورین میشوند.
این آلکالوئیدها به عنوان مسکن، ضد درد و ضد اسپاسماتیک در پزشکی به کار میروند. همچنین، اسیدهای گیاهی از جمله اسید مکونیک، لسیتین، لینولئیک و اولئیک اسید نیز در گیاه حضور دارند و در تعیین خصوصیات دارویی گیاه خشخاش نقش دارند. علاوه بر این، ترکیباتی نظیر اسید نیکوتینک و تبائین نیز در گیاه خشخاش یافت میشوند که خواص ضد درد و مخدر را تقویت میکنند.
ارزش غذایی
گیاه خشخاش شامل چربی، فیبر، سدیم، پتاسیم، کلسیم و منگنز است. بیش از 40 نوع آلکالوئید مختلف در آن یافت میشود، از جمله مورفین، کدئین، تبایین، باباورین و نارکوتین.
خواص و فواید گیاه خشخاش
این گیاه در طب سنتی ایران، دارای طبیعت سرد و خشک است. خشخاش دارای خواص و فواید متعددی است که برخی از مهمترین آنها عبارتاند از:
- درمان سردرد و آبریزش بینی: خشخاش مفید در درمان سردرد و مشکلات آبریزش بینی است.
- کاهش اشتها: این گیاه به عنوان کاهنده اشتها شناخته میشود.
- کند کننده هاضمه: خشخاش خواص کند کننده بر روی سیستم گوارش دارد.
- کاهش میل جنسی: مصرف خشخاش ممکن است میل جنسی را کاهش دهد.
- شل کننده عضو: این گیاه به عنوان شل کننده برخی از اعضای بدن به صورت مالشی مورد استفاده قرار میگیرد.
- تسکین سرفه و رفع اسهال: خشخاش به عنوان درمانی برای تسکین سرفه، رفع اسهال و همچنین بیخوابی مورد استفاده قرار میگیرد.
- تأثیر بر فشار خون: ریشه گیاه خشخاش ممکن است فشار خون را کاهش دهد و درمان دردهای کمر تا زانو یا سیاتیک را فراهم کند.
- استفاده در پزشکی سنتی: ابن سینا تریاک (مواد مخدری که از خشخاش به دست میآید) را به عنوان قویترین داروی مسکن معرفی کرده و آن را برای درمان بیماریهای چشم و اسهال توصیه کرده است.
- استفاده پوستی: جوشانده پوست خشخاش برای درمان مسائل دندانی، قولنجهای معده و روده، برونشیت و عفونتهای مجاری تنفسی مفید است.
- دانه خشخاش در تغذیه: دانه خشخاش در تولید نان، کیک، رولتها و بیسکویتها استفاده میشود و به عنوان چاشنی در غذاها نیز مورد استفاده قرار میگیرد.
- روغن دانه خشخاش در درمان سرطان: روغن دانههای خشخاش به خاطر اسیدهای چرب اشباع نشده مؤثر در درمان سرطان است.
- منبع مواد معدنی: دانههای خشخاش منبع مواد معدنی مانند ید، منگنز، روی، منیزیم، مس، آهن و کلسیم هستند.
- دارای خواص لازم در داروهای خنک کننده: دانههای خشخاش یکی از مواد لازم در بسیاری از داروهای خنک کننده هستند.
- رفع تشنگی، تب و التهاب: دانه خشخاش ممکن است در رفع تشنگی، تب، التهاب و یبوست مؤثر باشد.
- اهمیت مصرف متعادل: با اینکه دانههای نارس خشخاش دارای آلکالوئیدهایی مانند مرفین هستند، مصرف آن باید به میزان معقول و تحت نظر متخصص صورت گیرد.
- استفاده از برگ: برگ گیاه خشخاش نیز برای تسکین سرفه، رفع اسهال و بیخوابی استفاده میشود.
موارد استفاده خشخاش
خشخاش برای درمان طیف گستردهای از بیماریها و مشکلات سلامتی از جمله موارد زیر کاربرد دارد:
- درد
- التهاب
- اسهال
- سرفه
- تشنج
- بیخوابی
- افسردگی
- اضطراب و استرس
طریقه مصرف خشخاش
برای استفاده از خواص گل خشخاش، میتوانید دانههای آن را درون یک مخلوطکن بریزید. به این دانهها مقداری شیر افزوده و چنانچه پوست شما خشک است، کمی عسل نیز به آن بیفزایید. مخلوط حاصل را به مدت ۱۰ دقیقه بر پوست خود قرار دهید و سپس آبکشی کنید. بهطور منظم هفتگی، این کار رطوبت لازم برای پوستتان را تأمین میکند.
علاوه بر کاربرد در مراقبتهای پوستی، دانههای خشخاش را میتوان در پخت و پز به کار برد. این دانهها در تهیهٔ انواع شیرینیجات، نانها و غذاهای گوناگون نقش طعمدهنده را دارند. استفاده از دانه خشخاش در دستورهای پخت شیرینی، کیک، نان و سایر تنقلات خانگی، طعم و مزهٔ بینظیری به این خوراکیها میبخشد.
همچنین، دمنوش دانه خشخاش یک نوشیدنی با طعم دلنشین و خواص متعدد است که میتوان با دنبال کردن دستور تهیهٔ سادهای، آن را آماده ساخت. این دمنوش خوشمزه را با دم کردن دانههای خشخاش در آب جوش میتوان بهراحتی تهیه کرد. نوشیدن آن، علاوه بر لذت بخشیدن به حس چشایی، میتواند خواص درمانی چون آرامبخشی و بهبود خواب را داشته باشد.
عوارض جانبی خشخاش
عوارض کوتاهمدت
- ابتدا سرخوشی، نشئگی، سپس بیاعتنایی، کجخلقی، پرخاشگری و اختلال در تشخیص و قضاوت.
- تهوع و استفراغ.
- کاهش احساس درد.
- احساس گرما، گرگرفتگی و خارش بینی، سنگینی دست و پا و رخوت.
- خشکی دهان.
- کاهش فشارخون.
- انقباض مردمک (سوزنی شدن مردمک).
- انقباض عضلات صاف حلب و مجاری صفراوی (موجب درد در پهلو و شکم).
- افت عملکرد شغلی و اجتماعی.
همچنین برای جست و جو در خصوص درمان درمان اعتیاد و مراکز مرتبط به آن در شیراز می توانید به این لینک رجوع کنید: مراکز ترک اعتیاد در شیراز
عوارض بلندمدت
- اولین و مهمترین عارضه مصرف طولانیمدت تریاک، اعتیاد است.
- سوء تغذیه، مسمومیت، اختلال در فرآیندهای جسمانی و حتی مرگ.
- افسردگی، خلقپایدار، بیقراری، پرخاشگری.
- کاهش قوای ذهنی، مشکلات در تمرکز و حافظه.
- ایجاد مشکلات در روابط خانوادگی و اجتماعی.
- کاهش توجه به بهداشت شخصی و مراقبتهای فردی.
- بدتر شدن کنترل قند خون و افزایش خطر ابتلا به بیماریهای قلبی.
- افسردگی، بیقراری، پرخاشگری و مشکلات روانشناختی دیگر.
- سوءتغذیه، مسمومیت و حتی مرگ نوزادان.
- کاهش علاقه جنسی و اثرات کندکننده بر عملکرد جنسی در مردان و زنان.
- کاهش فعالیت روده و یبوست مزمن.
- خارش، تیره شدن رنگ پوست، تیرگی لبها.
- کاهش علایق و انگیزهها.
- افت سطح سلامت به علت نادیده گرفتن بهداشت شخصی.
- مشکلات باروری و تغییرات در دوران قاعدگی زنان.
- ایست تنفسی و مرگ به دنبال مصرف زیاد.
سخن آخر
خشخاش، گیاهی دارویی با خواص و فواید متعدد است که از دیرباز در طب سنتی مورد استفاده قرار میگرفته است. با این حال، مصرف خوراکی خشخاش به دلیل وجود ترکیبات سمی افیونی در آن توصیه نمیشود. مصرف موضعی و استنشاقی خشخاش باید زیر نظر پزشک انجام شود و با احتیاط انجام شود.
همچنین شما در سایت پی جو می توانید در خصوص گیاه زرآوند و همچنین کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه این مقاله را "خواص و فواید گیاه دارویی زرآوند" نیز مطالعه نمایید.